16 EKİM 1920 CUMARTESİ

16 EKİM 1920 CUMARTESİ 

Mustafa Kemal, Sovyet Rusya’nın antlaşma için Van ve Bitlis’in Ermenilere bırakılması teklifi üzerine Moskova’da bulunan Bekir Sami (Kunduh) Bey’e şu talimatı gönderir:

“...Gerek Büyük Millet Meclisi’nin ve gerek onun güven ve itimadına sahip bulunan Bakanlar Kurulu’nun, coğrafî, askerî ve iktisadî hiçbir ilke ile izahı ve bağdaştırılması mümkün olmayan söz konusu teklifi her ne pahasına olursa olsun kabul edemeyeceği...”.^(a)

Batı Cephesi Komutanı Ali Fuat Paşa, tasarladığı ve Genelkurmay’a önerdiği, ancak izin alamadığı Gediz saldırısı için Alanyund’da  bir toplantı yapar.

Moskova’dan dönen Yusuf Kemal Bey, Meclis’in gizli oturumunda uzun bir konuşma yapar. Parafe edilen dostluk ve yardım antlaşması, Rusya’daki yönetim ve Enternasyonal hakkında bilgi verir

 

(a)

Van, Bitlis’in Ermenilere bırakılmayacağına, muahedeyi imzaya yetkili olduğuna dair Moskova’da Bekir Sami Bey’e gönderilen şifreli talimat

(16. X. 1920)

―Medit müzakerattan sonra Rus heyeti murahhası ile kararlaştırılan ve her biri zirine sah keşide edilen mevaddı havi muhadenet ahitnamesi projesi ve olbaptaki mutaleatı aliyelerini muhtevi rapor Trabzon‘dan telgrafla alınarak Heyeti Vekilece ariz ve amik müzakerattan sonra tetkik edildiği gibi Yusuf Kemal Beyin buraya muvasalatıyla verdiği izahatı mufassala dahi bilistima tetkikatı evveliye bir kere de birlikte tamik edildi. Münderecatı menafi ve mekasıdı tarafeyne ezher cihet muvafık görülen mevaddı mezkûrenin kabulü kat‘isi için Van ve Bitlis vilâyetlerinden bir kıt‘ayı muayyenenin bilifraz Ermenilere terki hususunun şart kılınmış olması keyfiyeti, Ankara hükümetini emperyalizm ve kapitalizme karşı çetin bir mücadeleye iştiraki hasebiyle şimdiye değin kendisine bir müttefiki tabii addetmekte haklı bulunduğu Rusya şuralar Cumhuriyetinin bu bahisteki samimiyeti efkâr ve hissiyatından bihakkın şüpheye düşürdü.

Mahiyeti teşekkülü itibariyle aynı zamanda kuvvei icraiyeyi dahi haiz bulunan Türkiye Büyük Millet Meclisinin, bu babtaki mütaleat ve hissiyatına ıttılaı vazifeden addeden Heyeti Vekilenin istimzacına cevaben, Meclisi millinin dahi sarahaten ve müttefikan izhar ettiği hissiyat, şartı mezkûrun Türkiye milletince katiyyen kabul edilemiyeceği bir mahiyette bulunduğunun beyanından ibaret olmuştur.

Filvaki mütarekeyi takip eden devrei intizarda mütehaddis vekayii malûme neticesinde emperyalist devletlerin Türkiye hakkında suikastları sureti kat‘iyede tahakkuk etmesi üzerine bilhassa Anadoluda bu emperyalist âleme karşı tecelli eden azim ve mukavemet ve mücadelenin Misakı Millide tayin ve tesbit edilmiş olan hududu milliyeye maksur bir Türkiye devleti müstakillerinin herçibâdâbad müdafaa ve muhafazası ahdi mukaddesi olduğundan gerek Büyük Millet Meclisinin ve gerek onun emniyet ve itimadını haiz bulunan Heyeti Vekillenin, coğrafi, askeri ve iktisadi hiçbir prensip ile kabili izah ve telif olmayan teklifi mezburu her ne bahasına olursa olsun kabul edemiyeceği bir keyfiyettir.

Van ve Bitlis vilâyetlerinin ecnebi ve bitaraf erbabı tetkik tarafından tertip edilmiş ve her tarafta muteber addedilmekte bulunmuş olan istatistiklere nazaran, gerek mazide ve gerek halihazırda bir Ermeni ekseriyetini ihtiva etmediği sabit ve bilâkis o havalide ehli islâmın pek kaahir bir ekseriyeti haiz bulunduğu malûm bir keyfiyet iken, böyle bir Ermeni ekalliyetine ana vatandan ifraz edilecek bir kıtayı arazinin terki talebi Sovyet Sosyalist şuralar Cumhuriyetinden sâdır olsa dahi emperyalist bir fikrin mahsulü olmak şaibesinden hiçbir veçhile kurtulamaz ve hiçbir tevil ile kabul olunamaz.

Ankara hükümetinin hikmeti teşekkülü, bâlâda zikredildiği üzere Misakı Millide tayin edilen ve millet tarafından da hükümeti hazıraya ancak bu emniyeye sadık kalması şartı ile bezli müzaheret edilmekte bulunduğu cihetle, hududu mezkûrenin ihtiva ettiği araziden hatta bir kabzai hâkin terki bütün bir cihanı husumete karşı metanetle müdafaa etmekte olduğumuz dâvayı mukaddesenin sukutunu ve binnetice mukavemeti milliyenin inhilâlini mucip ve bu keyfiyetin de İstanbul hükümeti mürteciasının ve onu mekasıdı hainanesine âlet ittihaz eden İngiltere‘nin Anadoluda intişar ve istikrarı nüfuz ve hâkimiyetini müeddi olacağına şüphe yoktur.

Bittav‘ı verrıza tefrik kabul etmeyen memleketin bir cüz‘ünden her ne maksat ve zaruretle olursa olsun, Ankara hükümeti milliyesince feragat edilmesi halinde, bu hükümetin de birkaç büyük vilâyetimizi Şarkta, Şimalde ve cenupta Ermenilere ve Yunanlılara bilâ mucip terketmek suretiyle nazarı millette ilelebet mel‘un ve menfur kalan İstanbul hükümetinden mantıkan da hiçbir farkı kalamayacağı ve böyle bir halin tahakkukunda bütün Anadolu halkının Ankara hükümetinden emniyet ve itimadı külliyen münselip olacağı muhtacı izah bile değildir.

Bununla beraber Rusya şuralar Cumhuriyetiyle daha sıkı bir rabıtayı muhadenet tesis ve idamesini samimiyetle arzu eden Ankara hükümeti milliyesi gerek Lenin ve gerekse Çiçerin taraflarından şimdiye kadar vâki olan beyanat ve teminatı dostaneden Rusya şuralar Cumhuriyetinin dahi ayni emeli halisaneyi perverde ettiği zannı kavisinde bulunduğu cihetle Hariciye Komiserinin bu teminatı dostanei samimaneye sonuna kadar sadık kalarak vaziyeti hazıramızı daha yakından tetkik ve Büyük Millet Meclisinin ifnamı karar eden hissiyatı meşruhasını da lâyık olduğu kıymet ve ehemmiyetle telâkki ederek teklifi vâkıından sarfı nazar edeceğini kaviyen memul etmektedir.

―Binaenaleyh, Heyeti Vekile durudiraz tetkiki hal ve vaziyetten sonra âtiyüzzikr iki maddede telfik ettiği teklifi mütekabilinin vasıtai aliyyeleriyle Çiçerine tebliğine karar vermiştir:

Madde 1- Van ve Bitlis vilâyetlerine müteallik olarak evvel ve âhir yerli ve ecnebi erbabı tetkik tarafından tanzim edilmiş olan istatistiklere nazaran Ermeniler mezkûr vilâyetlerde oranın İslâm ahalisine nisbetle hiçbir zaman ihrazı ekseriyet edememişlerdir. Binaenaleyh muayyen bir kıt‘ayı arazinin bir ekalliyete terkini istemek emperyalist bir fikri mahsus ile hareketten başka bir şey değildir. Ankara hükümeti milliyesi emperyalizme karşı müdafaa ve mücadele kasdı ile teşekkül etmiş bir hükümet olduğundan Emperyalizmin eşkâli marufesinden olan böyle bir talep ve iddiayı kabul edememekte muztardır.

Madde 2- Ankara hükümeti milliyesi Türkiye‘den hicret etmiş olan Osmanlı Ermenilerinin hicretten mukaddem sakin bulundukları mahallere avdetlerine mümanaat etmemeyi ve bu suretle gelecek ahaliye memaliki sairede ekaliyetlere temin edilen hukuku tamamen bahşetmeyi cümlei vezaifinden addeyler.

İşbu telgrafnamenin vusulünde bilâ ifatei zaman Çiçerinden bir mülakat talep ederek kararı mezkûru tebliğ ve mülâhazatı ânifeden mülhem olarak şifahen teyid buyurmalarını rica ederim.

Kaviyyen ümit edildiği veçhile müşarünileyh Ankara hükümetinin bu meseledeki noktai nazarını kabul ve teklifi vakıındaki ısrardan nükûl ettiği takdirde iki devlet Hariciye komiserleri beyninde teatisi karargir olan mektuplarla maddeleri iki taraf komisyon azaları arasında kararlaştırılmış ve selâhiyetlerine binaen parafe edilmiş bulunan muahedenameyi Türkiye Büyük Millet Meclisi hükümeti namına imzaya mezunsunuz.

Teşebbüsatı aliyelerinin neticesini hemen telgrafla iş‘ara bezli himmet ve ahitnamenin berveçhi maruz imzası halinde Ankara‘ya avdet ve aksi takdirde talimatı cedideye intizaren bir müddet daha Moskova‘da temdidi ikamet buyurmalarını ayrıca rica ederim.

 

Kaynakça:

1- Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk

Araştırma Merkezi, Ankara, 2007

2-Erol Mütercimler, Fikrimizin Rehberi, 2008

3-Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Atatürk’ün tamim,telgraf ve beyannameleri IV, 2006

4- Salih Karaoğlu, Kurtuluş Savaşı Destanı, 2010