Mustafa Kemal Paşa – Kont Sforza ve İtalya ilişkisi

Mustafa Kemal Paşa – Kont Sforza ve İtalya ilişkisi

İşgal döneminde İstanbul’da görevli olan İtalyan komiser, Kont Carlo Sforza idi. (İngiltere’nin Amiral Calthorpe, Fransa’nın Amiral Amet idi) Daha önce yapılmış anlaşmalara rağmen, Paris Konferansı’nda Ege Bölgesi’nin işgalinin Yunanlılara verilmek istenmesi Kont Sforza’yı ve İtalya’yı fazlasıyla rahatsız etmişti. Kont Sforza bunun önüne geçebilmek için çalışıyordu. Mustafa Kemal Atatürk, anılarını anlattığı Falih Rıfkı Atay’a, İtalyan bir arabulucunun gelip  İzmir’de Yunanlılara karşı düzenlenecek bir direnişin başına geçebileceğini önerdiğini, bunun üzerine Kont Sforza’yı ziyaret edince, onun, sözlerini sadece, İtalyan Büyükelçiliği tarafından yaşamının koruma altına alınabileceği önerisiyle sınırlandığını görerek şaşırdığını ve bu öneriyi reddettiğini anlatmıştır.

Sforza ise anılarında, İngilizlerin Mustafa Kemal Paşa’yı da tutuklayıp Malta’ya götürecekleri haberi yayılmaya başlayınca (hatta bu konuda paşanın tutuklanmasının istendiği İngiliz gizli servis raporu da vardır) paşanın yanına gelerek kendisine güvenip güvenemeyeceğini sorduğunu ve kendisinin de “böyle bir durumda İtalyan elçiliğinde bir dairenin emrine verilebileceğini” cevabını verdiğini ve tabi bu durum İngiliz istihbarat servisince haber alınınca, iki ülke arasında diplomatik bir kriz olmaması adına İngilizlerin paşayı tutuklamaktan vazgeçtiğini anlatmıştır.

Şevket Süreyya Aydemir’in anlatımına göre, Beşiktaş-Akaretler’de bulunan annesinin evinde iken bir gün İtalyan devriyeleri evi aramaya kalkar. Buna sinirlenen Mustafa Kemal Paşa, kendisinin general olduğunu, kumadan olduğunu anlatmaya çalışır, ancak başarılı olamayınca İtalyan kumandanlığını arayarak şikayette bulunur ve devriye kumandanı evi terk eder. Birkaç gün sonra İtalyan işgal kumandanlığından eve bir kart bırakılır. Kartta  bu eve kimsenin dokunmaması ve her gelene bu kartın gösterilmesi emrediyormuş.

Kont Sforza İzmir Müdafa-i Hukuk Cemiyeti ve Vilayet-i Şarkiye Müdafa–i Hukuk cemiyetinin temsilcileriyle birkaç kez görüşmüştür. Paris Konferans’ı devam ederken Paris’te bulunan delegeleri etkileyebilmek adına kendilerinden Ege Bölgesi için bölge halkının Yunan işgalini reddererek  yerine İtalyan korumasını istediklerini bildiren bir bildiri yayımlamalarını ister. Hatta Nail Bey ve arkadaşlarının (Cami (Baykurt), Ahmet (Dino)) İzmir’e dönmeleri için Bronzetti torpidosunu emirlerine sunar. 17-19 Mart’ta yapılan büyük kongrede kongre üyeleri bu teklifi kabul etmezler. İlerleyen yıllarda Kont Sforza İtalya Dışişleri Bakanı, Cami bey ise Atatürk tarafından görevlendirilen Ankara temsilcisi olacaktır.

Anlatımlar birbirinden farklı olsa da ülkeler arasındaki anlaşmazlığı çok iyi değerlendiren Mustafa Kemal Paşa’nın gerektiğinde bu durumdan yararlanmasını bildiği kesindir.

Kaynakça:

1- Alev Coşkun, Samsun’dan önce bilinmeyen 6 ay, 2009

2- Erol Mütercimler, Fikrimizin Rehberi, 2008

3- Şevket Süreyya Aydemir, Tek Adam, 2008

4- Andrew Mango, Atatürk, 2004

5- https://en.wikipedia.org/wiki/Carlo_Sforza