20 OCAK 1921 PERŞEMBE
Mustafa Kemal, Türkiye
Büyük Millet Meclisi’nde Anayasa görüşmeleri esnasında bir konuşma yapar:
“...Antlaşma ve barış
yapma, vatan müdafaası ilânı, yani harp ilânı gibi yetkilerin, mevcut olan Kanun-i Esasî’de kime ait olduğu
yüksek bilginiz içindedir. Halbuki zannediyorum ki milletin gerçek vekillerinden
oluşan yüksek Meclis, artık bu yetkileri bir şahsa bırakmak istemiyor; kendi
yapmak ve tamamen üzerine almak istiyor”.
Temeli, Halk
Zümresi’nin programına ve Hükümet’in 13 Eylül tarihli “Halkçılık Bildirisi”ne
dayanan yeni Türkiye’nin ilk anayasası, Teşkilât-ı Esasiye Kanunu kabul edilir.
23 Maddelik yeni anayasada egemenliğin kayıtsız şartsız millete ait olduğu;
halkın, kendi geleceğiyle ilgili olarak, doğrudan doğruya kendisinin karar verebileceği,
seçimlerin iki yılda bir yapılacağı, Meclis başkanının aynı zamanda Hükümete de
başkanlık yapacağı belirtilir.(a)
Uşak’a bağlı Karahallı,
Sivaslı ve Ulubey, Yunanlılardan geri alınır.
(a)
TEŞKİLÂTI ESASİYE
KANUNU
Mevaddı Esasiye
MADDE 1 - Hakimiyet
bilâkaydü şart milletindir. İdare usulü, halkın mukadderatanı bizzat ve bilfiil
idare etmesi esasına müstenittir.
MADDE 2 - İcra kudreti
ve teşri salahiyeti milletin yegâne ve hakiki mümessili olan Büyük Millet Meclisinde
tecelli ve temerküz eder.
MADDE 3 - Türkiye
Devleti, Büyük Milleti Meclisi tarafından idare olunur ve hükûmeti "Büyük
Millet Meclisi Hükûmeti" unvanını taşır.
MADDE 4.- Büyük Millet
Meclisi, vilâyetler halkınca müntehap azadan mürekkeptir.
MADDE 5 - Büyük Millet
Meclisinin intihabı iki senede, bir kere icra olunur. İntihap olunan azanın
azalık müddeti iki seneden ibaret olup fakat tekrar intihap olunmak caizdir.
Sabık heyet lâyik heyetin içtimaına kadar vazifeye devam eder. Yeni intihabat
icrasına imkân görülmediği takdirde içtima devresinin yalnız bir sene temdidi
caizdir. Büyük Millet Meclisi azasının herbiri kendini intihap eden vilâyetin
ayrıca vekili olmayıp umum milletin vekilidir.
MADDE 6 - Büyük Millet
Meclisinin heyeti umumiyesi teşrinisani iptidasında davetsiz içtima eder.
MADDE 7 - Ahkâmı
şer'iyenin tenfizi, umum kavaninin vaz'ı, tadili, feshi ve muahede ve sulh akti
ve vatan müdafaası ilânı gibi hukuku esasiye Büyük Millet Meclisine aittir.
kavanin ve nizamat tanziminde muamelatı nasa erfak ve ihtiyacatı zamanaevfak
ahkamı fıkhiye ve hukukiye ile adap ve muamelât esas ittihaz kılınır. Heyeti
Vekilenin vazife ve mesuliyeti kanunu mahsus ile tayin edilir.
MADDE 8 - Büyük Millet
Meclisi, hükümetin inkısam eylediği devairi kanunu mahsus mucibince intihap
kerdesi olan vekiller vasitası ile idare eder. Meclis, icrai hususat için
vekillere veçhe tayin ve ledelhace bunları tebdil eyler.
MADDE 9 - Büyük Millet
Meclisi heyeti umumiyesi tarafından intihap olunan reis bir intihap devresi
zarfında Büyük Millet Meclisi reisidir. Bu sıfatla Meclis namına imza vaz'ına
ve Heyeti Vekile mukarreratını tasdika selâhiyettardır. İcra Vekilleri Heyet
içlerinden birini kendilerine reis intihap ederler. Ancak Büyük Millet Meclisi
reisi Vekiller Heyetinin de reisi tabiisidir.
– İdare –
MADDE 10 - Türkiye, coğrafî
vaziyet ve iktisadî münasebet noktai nazarından vilâyetlere, vilâyetler
kazalara münkasem olup kazalar da nahiyelerden terekküp eder.
– Vilâyet –
MADDE 11 - Vilâyet,
mahalli umurda manevi şahsiyeti ve muhtariyeti haizdir. Harici ve dahili
siyaset, şer'î, adlî ve askerî umum, beynelmilel iktisadî münasebet ve
hükûmetin umumî tekâlifi ile menafii birden ziyade vilâyete şâmil hususat
müstesna olmak üzere Büyük Millet Meclisince vaz'edilecek kavanin mucibince
Evkaf, Medaris, Maarif, Sıhhiye, İktisat, Ziraat, Nafia ve Muaveneti İçtimaiye
işlerinin tanzim ve idaresi Vilâyet Şûralarının salâhiyeti dahilindedir.
MADDE 12 - Vilâyet
Şûraları, vilâyetler halkınca müntehap azalan mürekkeptir. Vilâyet Şûralarının
içtima devresi iki senedir. İçtima müddeti senede iki aydır.
MADDE 13 - Vilâyet
Şûrası, azası meyanında icra amiri olacak bir reis ile mutelif şuabatı idareye
memur azadan teşekkül etmek üzere bir idare heyeti intihab eder. İcra selâhiyeti,
daimi olan bu heyete aittir.
MADDE 14 - Vilâyette
Büyük Millet Meclisinin vekili ve mümessili olmak üzere vali bulunur. Vali,
Büyük Millet Meclisi Hükûmeti tarafından tayin olunup, vazifesi devletin umumi
ve müşterek vezaifini rüyet etmektir. Vali, yalnız devletin umumi vazaifile
mahalli vezaif arasında tearuz vukuunda müdahale eder.
– Kaza –
MADDE 15 - Kaza yalnız
idarî ve inzibatî cüzü olup manevi şahsiyeti haiz değildir. İdaresi, Büyük
Millet Meclisi Hükûmeti tarafından mansup ve valinin emri altında bir kaymakama
mevdudur.
– Nahiye –
MADDE 16 - Nahiye,
hususi hayatında muhtariyeti haiz bir manevî şahsiyettir.
MADDE 17 - Nahiyenin
bir şûrası, bir idare heyeti ve bir de müdürü vardır.
MADDE 18 - Nahiye
şûrası, nahiye halkınca doğrudan doğruya müntehap azadan terekküp eder.
MADDE 19 - İdare heyeti
ve nahiye müdür, nahiye şûrası tarafından intihap olunur.
MADDE 20 - Nahiye
şûrası ve idare heyeti kazaî, iktisadî ve malî salâhiyeti haiz olup bunların
derecatı kavanini mahsusa ile tayin olunur.
MADDE 21 - Nahiye, bir
veya bir kaç köyden mürekkep olduğu gibi bir kasaba da bir nahiyedir.
– Umumi müfettişlik –
MADDE 22 - Vilâyetler,
iktisadî ve içtimaî münasebetleri itibariyle birleştirilerek, umumi müfettişlik
kıtaları vücuda getirilir.
MADDE 23 - Umumî
müfettişlik mıntıkalarının umumî surette asayişinin temini ve umum devair muamelatının
teftişi, umumi müfettişlik mıntıkasındaki vilâyetlerin müşterek işlerinde
ahengin tanzimi vazifesi umumi müfettişlere mevdudur. Umumi müfettişler
Devletin umumi vezaifile mahallî idarelere ait vezaif ve mukarreratı daimi
surette murakabe ederler.
– Maddei münferide –
İşbu kanun tarihi
neşrinden itibaren meri olur. Ancak elyevm münakit Büyük Millet Meclisi 5 Eylül
1336 tarihli nisabı müzakere kanununun birinci maddesinde gösterildiği üzere
gayesinin husulüne kadar müstemirren müçtemi bulunacağı cihetle işbu Teşkilâtı
Esasiye Kanunundaki 4'üncü, 5'inci, 6'ncı maddeler gayenin husulüne elyevm
mevcut Büyük Millet Meclisi adedi mürettebinin sülüsanı ekseriyetle karar
verildiği takdirde ancak yeni intihabdan itibaren meriyül icra olacaktır.
10 Cemaziyelevvel 1339
- 20 Kanunusani 1337
Kaynakça:
1-
Utkan Kocatürk, Doğumundan Ölümüne Kadar Kaynakçalı Atatürk Günlüğü, Atatürk
Araştırma
Merkezi, Ankara, 2007
2-Erol
Mütercimler, Fikrimizin Rehberi, 2008
3-
Salih Karaoğlu, Kurtuluş Savaşı Destanı, 2010
4-https://www.anayasa.gen.tr/1921tek.htm
Yorumlar
Yorum Gönder